top of page

Thuế Carbon Là Gì?

Thuế carbon là một loại thuế môi trường do chính phủ áp dụng đối với các tổ chức thải ra quá nhiều carbon dioxide hoặc khí thải GHG khác. Mục đích của nó là khuyến khích giảm phát thải.


Thuế Carbon: Định Giá Ô Nhiễm Để Kiến Tạo Tương Lai Khí Hậu


Khi cháy rừng thiêu rụi các lục địa và bão tố làm thay đổi đường bờ biển, các chính phủ buộc phải đối mặt với sự thật phũ phàng: ô nhiễm không thể tiếp tục được "miễn phí". Thuế carbon ra đời – công cụ chính sách biến phát thải thành hạng mục chi phí trên bảng cân đối kế toán. Bằng cách định giá trực tiếp cho mỗi tấn CO₂ thải ra, công cụ này nhằm tái định hình động lực kinh tế, thúc đẩy ngành công nghiệp và người tiêu dùng chuyển sang lựa chọn sạch hơn. Nhưng liệu việc định giá khí gây hiệu ứng nhà kính có thực sự ngăn chặn được khủng hoảng khí hậu?


Cơ chế hoạt động của thuế carbon: Từ lý thuyết đến thực tiễn


Thuế carbon áp mức phí lên nhiên liệu hóa thạch dựa trên hàm lượng carbon, biến tác hại môi trường trừu tượng thành hệ quả tài chính cụ thể. Logic ở đây rõ ràng: khi than đá đắt hơn năng lượng mặt trời, các nhà máy điện sẽ chuyển đổi. Khi xăng dầu tăng giá, người tiêu dùng chọn xe điện.


Thụy Điển tiên phong áp dụng cơ chế này năm 1991 với mức thuế 33 USD/tấn CO₂ (đã điều chỉnh theo lạm phát). Hiện tại, mức thuế 137 USD/tấn – cao nhất thế giới – giúp nước này cắt giảm 27% phát thải trong khi GDP tăng 78%. Canada với giá carbon quốc gia tăng dần từ 40 CAD/tấn (2021) lên 170 CAD/tấn (2030) đã giảm 12% phát thải giao thông chỉ trong 5 năm đầu.


Khác với hệ thống mua bán phát thải (cap-and-trade) – nơi thị trường quyết định giá – thuế carbon mang lại tính dự báo. Doanh nghiệp nắm được lộ trình chi phí, từ đó đầu tư dài hạn vào công nghệ xanh. Với chính phủ, nguồn thu – 45 tỷ USD toàn cầu năm 2023 – có thể tài trợ năng lượng tái tạo, hỗ trợ người tiêu dùng hoặc giải quyết bất bình đẳng.

Toàn cầu hóa và phản ứng trái chiều


Theo Ngân hàng Thế giới, hơn 70 sáng kiến định giá carbon hiện bao phủ 23% lượng phát thải toàn cầu. Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) của EU (2023) đánh thuế nhập khẩu thép, xi măng dựa trên lượng phát thải ẩn, gây sức ép buộc đối tác thương mại giảm carbon. Thuế carbon Singapore tăng từ 4 USD lên 25 USD/tấn (2024) nhằm tài trợ chuyển đổi xanh cho doanh nghiệp nhỏ.


Tuy nhiên, sự phản đối vẫn tồn tại. Australia bãi bỏ thuế carbon năm 2014 sau vận động hành lang của ngành công nghiệp, dẫn đến phát thải tăng 7% ngay sau đó. Năm 2023, Nam Phi trì hoãn tăng thuế do khủng hoảng năng lượng, trong khi các đề xuất tại Mỹ vấp phải rào cản dù được nhà kinh tế Nobel William Nordhaus ủng hộ.


Bài toán công bằng: Gánh nặng hay cơ hội?


Chỉ trích cho rằng thuế carbon ảnh hưởng nặng nề đến hộ gia đình thu nhập thấp – nhóm chi phần lớn thu nhập cho năng lượng. Thuế nhiên liệu Pháp năm 2018 châm ngòi biểu tình Áo Vàng, phơi bày rủi ro chính trị từ chính sách thiết kế kém.


Giải pháp đang được triển khai: Canada hoàn trả 90% doanh thu thuế carbon qua trợ cấp, giúp các hộ thu nhập thấp-trung bình có lợi tài chính ròng. Chile dành 35% doanh thu thuế cho dự án xanh tại cộng đồng dễ bị ô nhiễm. Nam Phi miễn thuế cho nhiên liệu thiết yếu như parafin – nhiên liệu phổ biến ở hộ nghèo.

Chất xúc tác đổi mới  


Thuế carbon đang thúc đẩy giảm phát thải ở lĩnh vực bất ngờ. Thuế 83 USD/tấn với dầu khí ngoài khơi Na Uy thúc đẩy Equinor xây dựng Northern Lights – mạng lưới lưu trữ CO₂ xuyên biên giới đầu tiên thế giới, chôn lấp khí thải từ nhà máy châu Âu dưới đáy Biển Bắc. Tại Ấn Độ, thuế than (thực chất là thuế carbon) tài trợ xây 21 GW điện mặt trời – đủ cấp điện cho 15 triệu hộ.


Đạo luật Giảm Lạm phát (IRA) của Mỹ sử dụng ưu đãi thuế tương tự: Doanh nghiệp nhận 85 USD/tấn CO₂ lưu trữ qua thu giữ carbon – chính sách thúc đẩy dự án nhà máy thu khí trực tiếp 1,1 tỷ USD của Occidental tại Texas.


Lộ trình tương lai: Mở rộng phạm vi, loại bỏ kẽ hở  


Giá carbon trung bình toàn cầu hiện 20 USD/tấn – thấp hơn nhiều so mức 75–100 USD/tấn IMF cho là cần thiết để giới hạn nóng lên ở 2°C. Tuy nhiên, xu thế đang thay đổi: Indonesia áp thuế 2,10 USD/tấn (2022) cho nhà máy điện than; Trung Quốc mở rộng hệ thống giao dịch phát thải quốc gia (dạng thuế carbon lai) sang nhôm và xi măng (2023).


Thành công tương lai phụ thuộc vào việc xóa bỏ ngoại lệ. Nhiên liệu hàng không và vận tải biển vẫn không bị đánh thuế quốc tế dù đóng góp 5% phát thải toàn cầu. Thỏa thuận 2024 của EU về thuế nhiên liệu máy bay trong nội khối là bước đi đầu tiên.


Thuế carbon trong thế giới phân cực  


Thử thách cuối cùng của chính sách này là cân bằng giữa khẩn cấp khí hậu và công bằng toàn cầu. Các nước đang phát triển như Pakistan (chỉ chịu trách nhiệm 1% phát thải) cho rằng thuế carbon có thể kìm hãm tăng trưởng nếu không có hỗ trợ từ nước giàu. Sáng kiến "Câu lạc bộ Khí hậu" của Đức và Chile – nơi các thành viên thống nhất định giá carbon và chia sẻ công nghệ – nhằm thu hẹp khoảng cách này.


IMF ước tính thuế carbon toàn cầu 75 USD/tấn có thể cắt giảm 36% phát thải vào 2030, đồng thời tạo 3.000 tỷ USD/năm – nguồn lực quan trọng để thích ứng với các tác động khí hậu đã được "khóa chặt" bởi phát thải quá khứ.


Thuế carbon không phải "viên đạn bạc" hay giải pháp chính trị vạn năng. Chúng không thể đơn phương ngăn biển dâng, nhưng đang chứng minh vai trò thiết yếu trong việc định hướng "bàn tay vô hình" của chủ nghĩa tư bản về các giải pháp khí hậu. Như cựu lãnh đạo khí hậu LHQ Christiana Figueres nhấn mạnh: "Chúng ta phải đẩy nhiên liệu hóa thạch vào dĩ vãng – và điều đó đòi hỏi chúng phải trở nên bất khả thi về kinh tế."


Bài học từ ba thập kỷ định giá carbon rõ ràng: Khi được thiết kế với công bằng và tầm nhìn, công cụ này không chỉ trừng phạt kẻ gây ô nhiễm – mà còn vạch lối đi đến nền kinh tế hậu carbon. Câu hỏi không còn là "liệu ô nhiễm có nên bị định giá", mà là "ai sẽ trả giá, và cách chúng ta sử dụng nguồn thu đó khôn ngoan đến đâu".

bottom of page